Vlaams kunststoffenplan: Kunststoffen in de kringloop houden, verkleint CO₂-afdruk”

Kunststoffen en andere materialen veroorzaken meer dan de helft van de Vlaamse CO₂ - uitstoot: door de ontginning van grondstoffen en productie elders in de wereld, het transport, hoe we plastics gebruiken en de manier waarop we er afstand van doen. Minister van Omgeving Zuhal Demir: “Hoewel kunststoffen onmisbaar zijn, moeten we er op een doordachte manier mee omgaan. Ons plan komt met een aanpak om de manier waarop we plastics produceren en gebruiken grondig te veranderen en de kunststoffenkringloop te sluiten. Zo helpen we om de plasticsoep te bestrijden en verlagen we onze CO₂ -uitstoot.”

Van producent tot consument: in de kunststoffenketen zijn tal van spelers betrokken. Om de kunststoffenproblematiek gestructureerd aan te pakken, werkten de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM), collega-overheden, private spelers, beroepsfederaties en kennisinstellingen in 2019 aan een uitvoeringsplan – zeg maar actieplan – kunststoffen. Dat plan ligt nu op tafel. Administrateur-generaal van de OVAM Henny De Baets: “Het plan bundelt 37 acties binnen vijf krijtlijnen. Verschillende spelers, zoals de OVAM, de industrie, de verpakkingsbedrijven, lokale besturen, kennisinstellingen en middenveldorganisaties, nemen hun verantwoordelijkheid om een of meerdere van die acties tot een goed einde te brengen. Via een overlegplatform waarin al die spelers vertegenwoordigd zijn, zullen we de vooruitgang van de acties monitoren.”

Wat staat er in het uitvoeringsplan Kunststoffen?

1. Minder kunststoffen, efficiënter gebruik

Jaarlijks stopt iedere Vlaming nog gemiddeld 14 kilogram plastic bij het restafval. In totaal wordt slechts de helft van alle kunststoffen selectief ingezameld. Het plan plaatst daarom preventie en sensibilisering voorop. De Baets: “Burgers moeten hun consumptiepatroon aanpassen, bedrijven hun businessmodel. Het plan implementeert het Europese verbod op wegwerpplastics en de uitbreiding van de pmd-zak, die het restafval van burgers en bedrijven moet terugdringen. Het intentioneel gebruik van microplastics door producenten wordt uitgefaseerd en er komt een verbod op fruitstickers om de kwaliteit van compost te bewaken.”

Het uitvoeringsplan belooft ook een Green Deal Verpakkingen. De Baets: “We moeten erover waken dat alternatieven voor wegwerpplastic geen grotere impact hebben. De Green Deal moet daarom niet alleen het kunststoffengebruik in de distributiesector terugdringen, maar zet ook in op ecodesign, slimme verpakkingen en beter recycleerbare materialen. Ook het onderzoek naar soorten bioplastics en hun eigenschappen zal worden opgevoerd.” Vlaanderen Circulair, voedingssectorfederatie Fevia en handelsfederatie Comeos slaan daarvoor de handen in elkaar.

Om te vermijden dat kunststoffen als zwerfvuil of plasticsoep eindigen, moedigt het plan bedrijven aan om zich te engageren voor Operation Clean Sweep. Dat internationale programma richt zich op het verlies van pellets in het milieu. Het kunststoffenplan legt ook de link met het Vlaams Integraal Actieplan Marien Zwerfvuil, dat onze havens en waterwegbeheerders helpt om drijfvuil op een effectieve en kostenefficiënte manier op te ruimen. Opvallend: Vlaanderen zal een internationale samenwerking opzetten met China, de Filipijnen, Indonesië, Thailand of Vietnam. Die vijf landen zijn verantwoordelijk voor meer dan de helft van al het kunststofafval in de oceanen. Minister Demir: “Zo willen we onze expertise op het vlak van circulaire economie uitbreiden naar de rest van de wereld.”

2. Duurzame recyclagemarkt voor kunststoffen

De OVAM wil de selectieve inzameling van kunststoffen door burgers en bedrijven verder promoten, maar zonder voldoende sorteer- en recyclagecapaciteit in eigen regio worden ingezamelde kunststoffen geëxporteerd. “In dat geval is de kwaliteit van de recyclage moeilijk te monitoren”, zegt De Baets. “De Europese Commissie speelt bovendien met het idee om de export van kunststofafval te beperken. Om al onze afvalstromen te verwerken, moet de sorteer- en recyclagecapaciteit in Europa dus nog sterk groeien.”

Om dat te bewerkstelligen trekt het kunststoffenplan bij Vlaamse investeringsmaatschappijen aanzienlijke middelen uit om projecten en initiatieven voor kunststofrecyclage in eigen regio te ondersteunen. De Baets: “We richten onze pijlen op mechanische en chemische recyclage. Via dat laatste proces kunnen ook complexe kunststoffen opnieuw worden ingezet als grondstof.”

Via de Europese Unie en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) lopen momenteel gesprekken om de transparantie en garantie op recyclage in de sector op te drijven. “Tegen 2023 gebeurt de recyclage van ons verpakkingsafval maximaal in de Europese Unie, en bij voorkeur in eigen land”, zegt minister Demir.

3. Kunststofrecyclaat als volwaardige grondstof

Onduidelijkheden in productnormen en kwaliteitsstandaarden verhinderen dat kunststofrecyclaten worden ingezet als volwaardige grondstof. De Baets: “Om bedrijven aan te moedigen om kunststoffen in de kringloop te houden, moeten we dergelijke barrières opsporen en aanpakken. Bovendien gaan we actief op zoek naar toepassingen die het gebruik van kunststofrecyclaat bevorderen en onderzoeken we of fiscale instrumenten de afzet van kunststofrecyclaten kunnen stimuleren.”

Om die afzet te verzekeren, kijkt de OVAM naar de chemische en kunststofverwerkende industrie en partners als Fost Plus (dat verantwoordelijk is voor de inzameling en sortering van verpakkingsafval) en Valipac (de organisatie die de recyclage van bedrijfsmatige verpakkingen stimuleert en coördineert).

Tegen 2023 gebeurt de recyclage van ons verpakkingsafval maximaal in de Europese Unie, en bij voorkeur in eigen land

4. Kennis opbouwen

Om de sorteer- en recyclagesector op Europees niveau transparant te maken, streeft het plan naar een evaluatie van Europese cijfers van effectieve recyclage. Ook het gebruik van gerecycleerde kunststoffen in eindproducten, plastic zwerfvuil 4 in rivieren en zeeën en de aanwezigheid van microplastics zal gemonitord worden. De Baets: “We bezitten op Vlaams niveau al heel wat kennis om dergelijke data te analyseren. Zo ontwikkelen de Vlaamse universiteiten en onderzoeksinstelling VITO binnen het Steunpunt Circulaire Economie macro-economische indicatoren die de vooruitgang op het vlak van circulaire economie moeten meten. We hopen dat die samenwerking de komende jaren kan worden voortgezet.”

Die expertise kan alleen maar groeien. Nu de Vlaamse Regering het uitvoeringsplan heeft goedgekeurd, kan de OVAM een projectvoorstel voor een Europees Life Integrated Project rond kunststoffen indienen. Daaraan hangt ruim 9 miljoen euro aan subsidies vast. Minister Demir: “De kennis en expertise die de OVAM in dat project opdoet, zal in heel Europa van toepassing zijn. Zo kan Vlaanderen opnieuw haar Europese voortrekkersrol opnemen.”

5. Overheden geven het voorbeeld

Via een circulair aankoopbeleid moeten overheden het voortouw nemen op het vlak van gerecycleerde kunststoffen, zo staat in het uitvoeringsplan. Naast een verbod op wegwerpcateringmaterialen voor Vlaamse overheden en lokale besturen, stelt het plan voor om in de bestekken van alle Vlaamse overheidsinstanties criteria rond recyclagepercentages op te nemen.

“Vandaag loopt er alvast een veelbelovende samenwerking met het Facilitair Bedrijf, maar we weten dat die vijfde pijler niet de gemakkelijkste wordt. Dit uitvoeringsplan moet een circulaire kunststoffeneconomie mogelijk maken. Dat kan alleen als we het verhaal transversaal uitbreiden naar alle Vlaamse administraties. Alleen door het goede voorbeeld te geven, kunnen we er als overheid voor zorgen dat het uitvoeringsplan slaagt”, besluit De Baets.