Het geheime wapen om het elektriciteitsnet volledig hernieuwbaar te maken? Slim omgaan met het opwekken en verbruiken van elektriciteit

Staan landen als Noorwegen of IJsland al jaren te boek als groene voortrekkers, dan kan ook België op energievlak een steeds groener rapport voorleggen. Uit statistieken van netbeheerder Elia blijkt dat er in 2020 een recordaantal van meer dan 140 uren werd genoteerd waarin de hernieuwbare energie van wind en zon meer dan de helft van de markt bediende. Op topdagen klom dat aandeel vlot naar een ratio van twee op drie. Die forse groei hangt grotendeels samen met de investeringen van de laatste jaren in windmolenparken op de Noordzee: in 2019 werd Norther in gebruik genomen, in april en december van 2020 volgden respectievelijk Northwester 2 en SeaMade. De 2,3 gigawatt van alle Belgische offshore windmolens alleen al zou in staat moeten zijn om liefst 10 procent van alle elektriciteit voor ons land aan te leveren.

Met één belangrijke ‘maar’: op voorwaarde dat de wind waait op zee en de turbines op volle toeren draaien. Bezorgdheid over de bevoorradingszekerheid helt over naar twee kanten: is het elektriciteitsnet voorbereid op een forse aangroei van hernieuwbare, moeilijk te voorspellen energie? En tegelijk: hoe vermijden we tekorten, wanneer de wind niet waait en de zon niet schijnt? Het antwoord op beide vragen: het balanceren van vraag en aanbod op de markt. Een verantwoordelijkheid die energieleverancier Eneco opvat via de afdeling Sourcing, die de elektriciteit voor klanten aankoopt en beheert.

Evenwichtsspel

Het juist aan- en verkopen van elektriciteit is cruciaal voor het evenwicht op de markt en zal in de toekomst steeds belangrijker worden, wanneer we afstevenen op meer hernieuwbare energie en dus … meer onzekerheid over de beschikbaarheid van energie. Of niet? Pieter Verlinden, hoofd van de afdeling Sourcing van Eneco België, legt het ons uit. “Als duurzame energieleverancier heeft Eneco een groot aantal productie-eenheden voor zon en wind in zijn portefeuille, maar dat is niet altijd voldoende om aan de totale vraag van onze klanten te voldoen. Als er geen zon en wind is, kopen we dan ook energie aan op de Europese markt. Energie aankopen en aanbieden is een evenwichtsspel: we bieden klanten een bepaalde prijs voor de stroom die ze afnemen, maar kunnen al die stroom onmogelijk al op voorhand inkopen. We kunnen een stukje van onze energie inkopen (dat proces heet hedging, red.), maar kunnen niet op voorhand weten wat een gemiddelde klant uur per uur zal verbruiken. Dat moet je voorspellen op basis van een geschat verbruik. Hernieuwbare energie zorgt voor extra chaos: we kunnen onmogelijk voorspellen hoeveel wind er binnen drie jaar zal waaien. Dat weten we niet eens voor volgende week.”

Hernieuwbare energie stelt de energiebalans op de proef: ze is niet altijd voorradig en het is moeilijk te voorspellen wanneer ze beschikbaar zal zijn. Dat resulteert in prijzen die sterk fluctueren, afhankelijk van piek- of dalmomenten. In 2020 telde Eneco meer dan 120 extreem zonnige, winderige uren waarin de prijs voor hernieuwbare energie onder 0 euro dook.

Verlinden: “Het aantal van die ‘negatieve prijsuren’ neemt jaar na jaar toe. Zonne- en windenergie nemen een steeds groter aandeel in de totale energieproductie in, waardoor ook de kans veel groter wordt dat we heel hoge prijzen zien opduiken op donkere, windluwe dagen. Het is dus cruciaal om voldoende flexibele capaciteit te hebben om het elektriciteitsnet in balans te houden. De klassieke centrales, met name kerncentrales, zijn onvoldoende om de grote variabiliteit van wind en zon op te vangen. Om de hernieuwbare transitie te doen slagen, zullen we niet alleen het aanbod – de productie – maar vooral de vraag – of de afname – naar elektriciteit moeten bijsturen.”

Grootverbruikers

Het lijkt logisch dat die bijsturing in de eerste plaats bij bedrijven gebeurt, de industriële grootverbruikers van ons land.

Verlinden: “Zeker en vast. Onder de noemer van demand side management helpt Eneco industriële klanten om hun productie en energiebehoefte af te stemmen op de beschikbaarheid van energie. Op koude, windstille novemberdagen vragen we bijvoorbeeld aan een staalbedrijf om zijn productie deels te verminderen. Dat proces loopt gestroomlijnd. Op dagen met overschotten aan hernieuwbare energie kunnen we hen compenseren.”

“Voor bedrijven passen we in feite het principe van de digitale meter toe, via een stuurbox, die toelaat om meer flexibiliteit in te bouwen. Het gaat overigens niet enkel over zeer grote industriële bedrijven. We werken bijvoorbeeld nauw samen met tuinders, die hun serres verwarmen met wkk’s (warmte-krachtkoppeling, het gelijktijdig opwekken van elektriciteit en warmte, red.). Wij besturen hun wkk vanop afstand zodat de tuinders mee helpen om het evenwicht op het net te bewaren. Daarvoor ontvangen zij een dubbele vergoeding: niet alleen voor de reservatie van hun productie, maar ook voor de daadwerkelijke bijdrage aan het net wanneer de nood het hoogst is.”

Om bedrijven grote volumes groene stroom te laten aankopen, is de energieprijs een belangrijke incentive. Hoe kunnen jullie hen in de kaart spelen?

“Nog een interessanter systeem, is dat bedrijven grote volumes groene stroom rechtstreeks van bij de bron aankopen. Via een zogenaamde corporate PPA, of power purchase agreement, biedt Eneco grootverbruikers de mogelijkheid om voor een lange periode (tien tot vijftien jaar) een deel of het volledige volume groene stroom aan te kopen van een lokale hernieuwbare bron, zoals een van onze windmolenparken op zee. Het bedrijf vergroent zijn energieverbruik en heeft gedurende een lange periode zekerheid over zijn energiekosten; wij kunnen met die fondsen aan de slag om sneller nieuwe projecten te bouwen.”

Eerst de prijs, gedrag volgt

Om particulieren bij de hand te nemen over het ideale energieverbruik, staat Eneco voor een grotere uitdaging. Mensen zijn het niet gewend om na te denken over wanneer ze energie gebruiken. Hoe willen jullie op dat vlak bijsturen?

“We bereiden ons voor op de komst van de digitale meter, die dat soort evolutie moet helpen verwezenlijken (volgens de huidige plannen zou 80 procent van de Vlamingen tegen 2024 over een digitale meter moeten beschikken. Tegen 2034 geldt dat voor iedereen, red.). Via de digitale meter zullen we per kwartier zicht krijgen op het verbruik van particulieren. Dan kunnen we één: meer realistische inschattingen maken. En twee: mensen laten profiteren van de lagere energieprijzen op momenten dat groene stroom in overvloed beschikbaar is. We zullen het verbruikspatroon van onze klanten beter kunnen opvolgen, betere analyses maken en hen helpen om de juiste keuzes te maken: duurzaam en goedkoop. Bovendien zullen particulieren correcter vergoed kunnen worden voor energie die ze zelf opwekken en teruggeven aan het net: niet langer via een kunstmatige premie, maar wel aan een eerlijke prijs voor iedereen. We worden dan echt een energieregisseur voor gezinnen.”

Overgangsjaren

België staat voor spannende jaren, aangezien de kernuitstap door de huidige regering gepland is voor 2025. Hoe garanderen we bij die overgang het evenwicht op het net?

“Een overgang is nooit makkelijk. We hebben in dit land altijd geleund op de nucleaire productie, maar stappen daar nu met recht en reden van af. Het is moedig van de regering om de stekker uit de kerncentrales te trekken: hoe langer je de kernuitstap uitstelt, hoe moeilijker de uiteindelijke uitstap wordt, omdat je niet aan alternatieven werkt.”

“Voor de transitie weg van nucleair zal – naar alle waarschijnlijkheid – het CRM-systeem (capacity remuneration mechanism, red.) vanaf volgend jaar actief worden. Dat systeem moet de investeringszekerheid op de Belgische energiemarkt garanderen. Producenten die een bepaalde productie-eenheid voor gas of een opslagmogelijkheid via batterijen ter beschikking stellen, zullen daarvoor een vergoeding ontvangen. Dat moet de bevoorradingszekerheid garanderen en zal ons toelaten om op korte termijn meer flexibiliteit in te bouwen op de markt.”

“Op lange termijn zullen we als maatschappij onze omgang met elektriciteit moeten bijstellen. We zullen onze afname meer en meer afstemmen op de beschikbaarheid. En daar gaan wij nu net bij helpen. Hoe beter wij onze klanten in die uitdaging van dienst kunnen zijn, hoe minder het hen zal kosten.”

Kunnen we lessen leren uit het buitenland? Slagen zij er al beter in om aanbod en verbruik van hernieuwbare energie op elkaar af te stemmen?

“Eneco is ook actief in Nederland, waar we al een stuk verder staan, omdat de digitale meter daar beter is ingeburgerd. Een goed voorbeeld is ons pilootproject rond elektrische mobiliteit, waarin we het potentieel van slim opladen testen bij Nederlandse huishoudens. Kopen mensen een elektrische wagen, dan krijgen ze te horen dat ze een versterkte aansluiting moeten laten installeren om hun wagen op te laden. Terwijl die verzwaring van het net helemaal niet nodig is, als je het verbruik van andere apparaten op elkaar en de oplaadbeurt afstemt. Welke apparaten gebruik je, welke zijn prioritair, wanneer schakel je ze in? Dit project schetst perfect de mogelijkheden die de digitale meter met zich meebrengt.”

“In eerste instantie zullen we mensen, bijvoorbeeld via een app, inzicht kunnen geven in hun totaalverbruik en de cijfers van apparaten in huis. Die data kunnen we koppelen aan een prijssignaal, dat hen moet helpen om die apparaten in te schakelen wanneer dat het voordeligst is. Naderhand moet het mogelijk worden om hen volledig te ontzorgen. Door met je energieleverancier af te spreken welke data je wel of niet deelt, kunnen wij automatisch voorzien wanneer je je wagen best oplaadt of de wasmachine laat draaien.”

Op die manier transformeert Eneco van een energieleverancier tot een energiedienstenbedrijf?

“Dat klopt ergens. Is het aankopen van energie nu nog bepalend voor onze strategie, dan zullen we in de toekomst meer naar buiten treden met services voor het energiehuishouden voor huishoudens en bedrijven. In plaats van oneindig en overvloedig energie aan te bieden, zullen we mensen helpen om de juiste keuzes te maken, om hun gedrag te koppelen aan de beschikbaarheid en de staat van dienst van de hernieuwbare productie. We verwachten ook dat mensen in de toekomst steeds meer zelf hernieuwbare energie zullen opwekken. De digitale meter en onze diensten zullen hen dan helpen om die energie zo goed mogelijk aan te wenden. Wat onze rol betreft: we zullen als het ware optreden in een regisseursrol: we worden het coördinerende en ontzorgende element in die stroom van energie en gegevens. We moeten ervoor zorgen dat dat proces eenvoudig, transparant en voordelig is voor onze klanten.”

“Als we in deze grote missie slagen, als we ons gedrag goed aanpassen, zullen wind en zon ons energielandschap volledig overnemen. Dat heeft tal van gunstige gevolgen: we zullen misschien totaal geen fossiele brandstoffen meer nodig hebben, zodoende minder CO₂ uitstoten en nog belangrijker: energie zal nog nooit zo goedkoop geweest zijn. Als we er via de digitale meter in slagen om mensen energie te laten verbruiken wanneer die beschikbaar is, kunnen we héél snel omschakelen naar volledig hernieuwbaar.”

Eneco Belgium organiseerde in december een rondetafeldebat over corporate PPA’s (Power Purchase Agreements) en hun rol in de groene energietransitie. Heb je de online sessie gemist? Bekijk de hoogtepunten uit het debat hier opnieuw.