"De industrie lust geen grijze stroom meer"

Duitsland staat op een keerpunt in de energietransitie. In 2022 verdwijnt de laatste kerncentrale en ten laatste in 2038 worden de kolencentrales gesloten. “Om de industrie niet in gevaar te brengen, moet het energieaanbod verzekerd blijven”, stelt Stefan Kapferer, CEO van de Duitse hoogspanningsbeheerder 50Hertz. “Volledig overschakelen op groene energie is een uitdaging, maar het kan. In de eerste helft van 2020 waren er in ons controlegebied (zie kader) 1400 uren met 100 procent hernieuwbare stroom. Bovendien vragen bedrijven steeds vaker zelf naar groene energie.”

Op twaalf jaar tijd van 60 naar 100 procent hernieuwbare energie: waarom moet het ineens zo snel gaan?

Stefan Kapferer: “Onze ambities kaderen natuurlijk in de klimaatdoelstellingen van de Europese Unie. Eind 2019 keurde Europa de Green Deal goed: tegen 2050 moeten we het eerste klimaatneutrale continent ter wereld worden. Duitsland wil dat doel helpen realiseren, en daar zijn stevige inspanningen voor nodig. Maar ons nieuwe doel is niet alleen een klimaatambitie, het is ook een economische en een technologische keuze. Bij 50Hertz zijn we ervan overtuigd dat het voor geïndustrialiseerde landen zoals Duitsland of België een voordeel wordt om 100 procent hernieuwbare energie aan te bieden.”

“Kijk naar de recente investeringen van Tesla in Berlijn (daar komt een Europese ‘gigafabriek’ die tot 500.000 elektrische wagens per jaar kan produceren, red.). Tesla gebruikt liefst zoveel mogelijk hernieuwbare energie in zijn productieprocessen, omdat de auto’s daardoor duurzamer worden. Ook grote chemische bedrijven zoals BASF en Bayer willen op korte of middellange termijn klimaatneutraal worden. Een paar jaar geleden lagen de traditionele industrieën nog niet wakker van energie, behalve als de prijzen te hoog waren. Vandaag zijn heel wat energie-intensieve sectoren, zoals de staalindustrie en de chemische sector, op zoek naar groene energie om hun industriële processen te verduurzamen.”

“Het bruto binnenlands product van Duitsland komt voor 28 procent van industriële bedrijven. In de meeste Europese landen ligt dat aandeel boven de 20 procent. Als we die industrie willen behouden, moeten we een positief investeringsklimaat kunnen bieden. Lage lonen kan Europa niet aanbieden, maar ons continent beschikt wel over stabiele politieke regimes, duidelijke wettelijke kaders, hoogopgeleide werknemers … Elia Group is ervan overtuigd dat de beschikbaarheid van maximale volumes aan hernieuwbare energie een extra argument aan het worden is om investeringen aan te trekken en te behouden.”

Hoe wilt u dat extra aanbod aan hernieuwbare energie realiseren?

“In de eerste plaats met meer offshore windenergie. Dat is de meest betrouwbare duurzame energiebron: windturbines op zee draaien vrijwel altijd. In de Baltische Zee is er nog veel capaciteit. 50Hertz linkt de offshore windparken in de Baltische zee met het onshore net in Duitsland. Met meer windparken kunnen we daar op termijn nog 3 gigawatt extra vermogen leveren.”

“Daarnaast zien we bij bedrijven en overheden in ons werkgebied een groeiende interesse in zonne-energie. EnBW, een van de grootste energieleveranciers van Duitsland, investeert momenteel in een reusachtig fotovoltaïsch park, goed voor 187 megawatt. Ze vragen daarvoor zelfs geen subsidies aan: een duidelijk teken dat zonne-energie competitief genoeg is om te wedijveren met kernenergie of gascentrales. In ons werkgebied overwegen tientallen potentiële producenten van zonne-energie om op ons net aan te sluiten, goed voor een totale capaciteit van meer dan 5 gigawatt. Ook zonne-energie zal dus een sleutelrol spelen in ons duurzame elektriciteitsnet.”

“De ontwikkeling van onshore windenergie verloopt iets moeilijker. In gebieden die dichtbevolkt zijn, is er weinig ruimte om nieuwe windturbines te plaatsen. In de meest noordelijke zone van ons werkgebied, de deelstaat Mecklenburg-Vorpommern, wonen echter minder mensen. Daar zijn nog wel wat mogelijkheden. Het waait er ook veel, door de nabijheid van de Baltische Zee. De Duitse overheid heeft recent een nieuw wettelijk kader uitgewerkt dat het mogelijk maakt voor lokale bewoners om te participeren in onshore windprojecten. Dat zal hopelijk helpen om grote stappen voorwaarts te zetten.”

“Veertig procent meer hernieuwbare energie produceren tegen 2032, dat is natuurlijk een ambitieus doel. Toch geloven we bij 50Hertz dat het mogelijk is. Als we even teruggaan in de tijd, zien we dat we in 2010 ongeveer 25 procent van onze elektriciteit uit hernieuwbare bronnen haalden. Vandaag is dat 60 procent. Op tien jaar tijd is er dus 35 procent bijgekomen. Als we dezelfde groei aanhouden, moet het mogelijk zijn om tegen 2032 al onze elektriciteit uit hernieuwbare bronnen te halen.”

Technologische uitdaging

Om voldoende elektriciteit uit hernieuwbare bronnen te kunnen integreren, zal ook het stroomnet aangepast en uitgebreid moeten worden. Wat zijn de grootste uitdagingen op technologisch en organisatorisch vlak?

“Als we tegen 2050 klimaatneutraal willen worden, zoals Europa vooropstelt, moet de netinfrastructuur overal worden aangepast om meer hernieuwbare energie te kunnen integreren. Dat was al gepland, en die transitie gaan we nu versnellen. Sommige investeringen zullen we drie of vier jaar vroeger uitvoeren dan voorzien. Maar de plannen hoeven niet radicaal te veranderen. Gelukkig maar, want zo hoeven we geen grote extra kosten door te rekenen.”

“Het gaat natuurlijk niet alleen over klimaatbeleid of economische voordelen. Voor 50Hertz en Elia is de keuze voor hernieuwbare energie ook een technologische keuze. En die brengt wel wat uitdagingen mee. Hoe herstart je bijvoorbeeld de elektriciteitsproductie na een plaatselijke black-out als je alleen over hernieuwbare energiebronnen beschikt? Dat vraagt een andere aanpak dan nu. In de toekomst zullen we vraag en aanbod beter op elkaar moeten afstemmen om tekorten of congestie te voorkomen. Ook hier geldt natuurlijk: die omslag zou sowieso nodig zijn, alleen gaan we die nu versnellen. Door op technologisch vlak een voorbeeldrol op te nemen, hopen we andere netbeheerders te inspireren om te volgen.”

Om duurzame energie te transporteren van het noorden naar het zuiden van Duitsland, waar de vraag groter is, is heel wat infrastructuur nodig. Kunt u die tijdig realiseren? Nieuwe hoogspanningslijnen, bijvoorbeeld, roepen nogal eens weerstand op bij de bevolking.

“Absoluut, en daar houden we zeker rekening mee. Het aanleggen van infrastructuur om offshore windparken met het stroomnet te verbinden, wordt gelukkig vrij vlot aanvaard. Zo’n verbinding ligt meestal ook in dunbevolkte gebieden. Voor de nieuwe offshore windparken draait het dus vooral om de technologische uitdaging, gecombineerd met een doorgedreven participatieproces.”

“In het binnenland werken we nu al enkele jaren aan de ‘SuedOstLink’. Dat is een 580 kilometer lange, grotendeels ondergrondse hoogspanningsverbinding die 2 gigawatt aan elektriciteit kan transporteren van het noorden naar het zuidoosten van Duitsland. Voor die verbinding zijn de afgelopen maanden diverse vergunningsaanvragen ingediend. In 2025 zou de SuedOstLink operationeel moeten zijn. Bovendien heeft de Duitse overheid ons recent toestemming gegeven om op termijn naar 4 gigawatt te gaan. Daar houden we nu, in de bouwfase, al rekening mee. We voorzien overal in de constructie lege buizen, zodat we daar indien nodig nieuwe elektriciteitskabels door kunnen trekken. Zo kunnen we onze capaciteit in de toekomst verdubbelen zonder nieuwe infrastructuur te moeten aanleggen.”

Niet elke sector kan elektriciteit flexibel inzetten. Daarom wil Duitsland ook marktleider worden in de productie van groene waterstof

50Hertz werkt al langer aan duurzame energie. Waarom de beslissing om plots een versnelling hoger te schakelen?

“De zomer van 2020 is voor ons een keerpunt. Je hebt het misschien al ergens gelezen: in de eerste helft van 2020 kon Duitsland voor het eerst meer dan de helft van zijn elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen halen. Begin juli heeft de overheid dan beslist om steenkoolcentrales versneld uit te faseren, tegen 2038. De laatste kerncentrales worden in 2022 al stilgelegd. Als we de energie van alle nucleaire, gas- en steenkoolcentrales tijdig door hernieuwbare energie willen vervangen, moeten we een tandje bijsteken. Vandaag produceren we ook al veel hernieuwbare elektriciteit, maar als die nu wegvalt, kunnen we altijd terugvallen op fossiele brandstoffen of kernenergie. Dat zal in de toekomst niet meer mogelijk zijn, en daarom willen we ons goed voorbereiden.”

‘Groene’ waterstof

Hernieuwbare energiebronnen, zoals wind- en zonne-energie, zorgen voor schommelingen in het energienet. Hoe wilt u die fluctuaties opvangen?

“Dat zal op een flexibele en vooral slimme manier moeten gebeuren. Onder meer elektrische voertuigen kunnen daarin een rol spelen. De Duitse overheid wil de komende jaren veel meer e-wagens op de Duitse wegen zien verschijnen: het streefdoel is 10 miljoen tegen 2030. Die wagens zullen heel wat elektriciteit kunnen opslaan. Ook zonnepanelen worden steeds populairder, zowel bij bedrijven als bij particulieren. Veel van die panelen kunnen beperkt elektriciteit opslaan. Die opslagcapaciteit willen we in de toekomst slimmer gaan gebruiken. Door de toenemende flexibiliteit wordt het managen van het stroomnet natuurlijk complexer, maar het biedt ook veel kansen.”

“In sectoren waar het moeilijk is om elektriciteit flexibel in te zetten, zoals de luchtvaart, de staalsector, de chemie en de scheepvaart, wil Duitsland volop de kaart trekken van de ‘groene’ waterstof. Die technologie biedt nog veel mogelijkheden, onder meer om overtollige elektriciteit tijdelijk op te slaan. De Duitse overheid heeft een plan klaar om veel meer groene waterstof te gaan produceren. De komende jaren willen we wereldwijd marktleider worden in dat segment.”

Zullen de ambitieuze plannen de elektriciteitsprijzen in Duitsland de komende jaren doen stijgen?

“Nee, dat verwacht ik niet. Als we niet zouden investeren in meer wind- en zonne-energie, zouden we de komende jaren evengoed moeten investeren in nieuwe gas- of koolcentrales. Dat zou nog veel duurder zijn. Ik verwacht dus niet dat de groeiende capaciteit in duurzame energie voor prijsstijgingen zal zorgen. Ook de nodige infrastructuuraanpassingen aan het net stonden sowieso op de planning en worden nu hooguit enkele jaren vervroegd. De impact op de elektriciteitsprijzen zou dus heel beperkt moeten blijven. Bovendien heeft de Duitse overheid zopas beslist om de CO₂-heffingen in de transportsector en de gebouwenverwarming te verhogen. Fossiele brandstoffen gebruiken om je huis te verwarmen of om met de auto rijden, zal dus duurder worden. Daardoor wordt duurzame energie in verhouding interessanter.”

“Ook in andere Europese landen verwacht ik eerder positieve dan negatieve gevolgen. Elia Group werkt volop aan meer energieverbindingen tussen verschillende regio’s en landen. Denk maar aan het Hansa Power Bridge-project, een overzeese interconnector die de stroomnetten van Duitsland en Zweden met elkaar zal verbinden. Zulke verbindingen kunnen een hulp zijn voor landen als Polen, die traditioneel heel erg op steenkool rekenen om de elektriciteitsvoorziening te garanderen. Als we samenwerken, kunnen we de energietransitie in heel Europa vlotter laten verlopen.”